Για την μοναχική υπακοή

Γέροντος ιερομ. Πετρωνίου Τανάσε

Η υπακοή είναι παγκόσμια θεϊκή και αιώνια αρετή. Μόνον ο Θεός είναι Αυτόνομος και δεν εξαρτάται από κανέναν. Όλη η δημιουργία, ορατή και αόρατη, υλική και πνευματική πλάσθηκε από τον Θεό μ  ένα συγκεκριμένο σκοπό και προικισμένη με ιδιότητες, που να μπορούν να πραγματοποιούν αυτόν τον σκοπό. Έτσι, όλη η κτίσις υπακούει Αυτόν και πάντα τα όντα εκπληρώνουν τις εντολές Του.

Η λογική κτίσις, άγγελοι και άνθρωποι, προικισμένη με προσωπική ελευθερία, μπορεί να αρνηθή την υπακοή που έβαλε στην κόσμο ο Δημιουργός Θεός, αλλά αυτή η άρνησις, η ανυπακοή σημαίνει άρνησι του προσωπικού σκοπού και είναι εναντίον του Πλάστου και Δεσπότου. Αυτές οι δύο ανυπακοές της δημιουργίας, ήταν καταστρεπτικές γι  αὐτήν. Οι παρήκοοι άγγελοι έπεσαν από την ουράνια δόξα και έγιναν σκοτεινοί δαίμονες, ενώ ο άνθρωπος από την ευδαιμονία του παραδείσου επέστρεψε στην γη από την οποία προήλθε και άλλαξε όλη η πορεία της ιστορίας της ανθρωπότητος. Γι   αὐτό ο Υιός του Θεού έμεινε υπάκουος στον Ουράνιο Πατέρα μέχρι θανάτου, για να θεραπεύση την παρακοή των πρώτων ανθρώπων.

Συνεπώς, η υπακοή του Θεού είναι ιερός νόμος για τον άνθρωπο. Ο Θεός ωργάνωσε την εκκλησιαστική και εγκόσμια τάξι με νόμους, στους οποίους κάθε άνθρωπος πρέπει να υποτάσσεται και να μένη έτσι στην υπακοή του Θεού.

Στην μοναχική ζωή η υπακοή έχει ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα, είναι πλήρης και απροϋπόθετη. Ο μοναχός είναι ο άνθρωπος, ο οποίος θέλει να επιτύχη πλήρως την εκπλήρωσι του σκοπού για τον οποίον πλάσθηκε, το καθ  ὁμοίωσιν με τον Θεό και την αιώνια μακαριότητα. Και επειδή η ελευθερία του προσωπικού θελήματος μπορεί να γίνη μία πέτρα-εμπόδιο, ο μοναχός παραιτείται απ  αὐτό, ορκίζεται να κάνει αδιάκριτη υπακοή στον Πνευματικό του Πατέρα, στον ηγούμενο της αδελφότητος η σ  ἕναν που είναι ειδικός και γνωρίζει καλά την οδό της σωτηρίας.

Παραιτούμενος από τα θελήματα και δικαιώματά του ο μοναχός αγκαλιάζει με το θέλημά του την αδιάκριτη υπακοή, χωρίς να βιάζεται από κανέναν. Αγαπώντας την υπακοή, του γίνεται τρόπος της ζωής του και υποχρέωσίς του, οπότε κάθε τι που κάνει πρέπει να το κάνη με ευλογία του Γέροντός του: «Ευλόγησον, πάτερ, να κάνω αυτό το έργο; Και αναλόγως ο πατήρ ευλογεί, λέγοντάς του: «Ο Κύριος και Θεός να σε ευλογή».

Απ  αὐτό το απλό πράγμα γεννάται ένα μεγάλο και αξιοσημείωτο γεγονός. Ο υπάκουος μοναχός δεν κάνει τίποτε με το προσωπικό του θέλημα, αλλά συνδέεται μαζί του ένα άλλο πρόσωπο για κάθε του έργο, ο Πνευματικός του. Εκεί όπου είναι δύο η τρεις συναγμένοι για ένα καλό έργο, εκεί ανάμεσά τους είναι παρών και ο Θεός. «Ο Θεός να ευλογή», δηλαδή ο ίδιος ο Θεός εγκρίνει, οπότε και το έργο γίνεται με το θέλημα και την βοήθεια του Θεού και είναι καλό και τέλειο. Εκτός από την βεβαιότητα ότι το έργο γίνεται με ευλογία, γίνεται και χωρίς λάθος, γι  αὐτό ο υπάκουος μοναχός δέχεται σταδιακώς και πλουτίζεται με πνευματικά χαρίσματα.

-Γίνεται ακόλουθος του Χριστού, ο Οποίος ήταν τέλειος υποτακτικός στον Ουράνιο Πατέρα Του.

-Διδάσκεται την πιο μεγάλη αρετή, την ταπείνωσι, η οποία είναι το αήττητο όπλο στον αόρατο πόλεμο κατά των παθών και των δαμόνων.

-Αποκτά μεγάλη εσωτερική ειρήνη, η οποία είναι ο μισθός της υπακοής.

-Επιτυγχάνει με ευκολία την σωτηρία του κλπ.

Έτσι, η αδιάκριτη υπακοή του μοναχού γίνεται χορηγός πολλών χαρισμάτων, διότι είναι νόμος της αλανθάστου θείας Προνοίας, που δεν είναι δεσμευμένη με ανθρώπους, με άλλες ενασχολήσεις με τόπο και με χρόνο.

Ενώ, αν δεν υπάρχουν έμπειροι πνευματικοί οδηγοί, όπως άλλοτε, τι γίνεται;

Εάν ο μοναχός φροντίζει με όλη την ψυχή του για την σωτηρία του και υπακούει με αφοσίωσι ο Θεός δίνει στον Γέροντα, στον Πνευματικό, τον κατάλληλο λόγο προς ωφέλεια του αδελφού, ο οποίος κάτι ερωτά.

Από προσωπική πείρα εξέρχεται η επόμενη διαπίστωσις. Στα μοναστήρια μας, τα τελευταία 60-70 χρόνια, εκτός από τον ηγούμενο, τον πνευματικό πατέρα της αδελφότητος, ευρίσκονται και άλλοι πολλοί ενάρετοι πατέρες, στους οποίους εμείς οι αδελφοί τους αντικρύζουμε με θαυμασμό και σεβασμό, σαν κάποιες τέλειες εικόνες της πνευματικής ζωής, προς τους οποίους τρέχουμε κι εμείς κοντά τους. Και, όταν τους συναντήσουμε, τους βάζουμε μετάνοια ζητώντας την ευλογία τους και τους ασπαζόμεθα το χέρι με ταπείνωσι.

Η υπακοή και η προσήλωσις στο μοναχικό Τυπικό ήταν σε μεγάλη τιμή, ενώ η ασέβεια ήταν πρόξενος μεγάλης οργής. Εάν ένας αδελφός έκανε κάποιες παραβάσεις του μοναχικού Τυπικού και δεν διωρθωνόταν, μετά τις συμβουλευτικές παρεμβάσεις του Γέροντός του, εστέλλετο στο σπίτι του, διότι απεδείχθη ότι δεν είχε την κλήσι για την μοναχική ζωή.

Οι μεγάλες μεταβολές που υπέστη δια μέσου των χρόνων ο κόσμος, άφησαν βαθειά ίχνη και στην μοναστηριακή ζωή. Η διάρκεια της δοκιμασίας του υποψηφίου για τον μοναχισμό χρονικά λιγώστευσε πολύ.

Τώρα ένας αδελφός, μετά από ένα-δύο χρόνια γίνεται μοναχός, ενίοτε και μεγαλόσχημος, ακόμη και διάκονος και ιερεύς και Πνευματικός. Η υπακοή, σαν θεμέλιο της μοναχικής ζωής, έχασε την αξία της. Η μόδα του πολιτισμού μπήκε και στα μοναστήρια μας. Νέοι αδελφοί και μοναχοί αναχωρούν για «μοναχικό τουρισμό», στους Αγίους Τόπους: Ιεροσόλυμα, Σινά, Άθωνα, Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου, χωρίς έγκρισι και χωρίς ευλογία.

Έκπληκτος αναρωτήθηκα: Από που έχουν τα χρήματα; Διότι χρειάζονται πολλά χρήματα για τα ταξίδια αυτά, ενώ ταυτόχρονα ο μοναχός υποσχέθηκε να κρατήση την πτωχεία του Χριστού και την υπακοή Του.

Κατόπιν, «οι απολαύσεις» του συγχρόνου πολιτισμού εισήλθαν πλήρως και στην μοναστηριακή μας ζωή. Γυναίκες και μοναχές μαγειρεύουν για τον ηγούμενο και για την αδελφότητα της μονής, δεδομένου, όπως έλεγε κάποιος: Οι μοναχοί δεν ξέρουν να μαγειρεύουν καλά. Το ράδιο και η τηλεόρασι έχουν την τιμητική τους θέσι, μέχρι και στις σκήτες και τα κελλιά, ενίοτε ακόμη και στα μοναχικά κελλιά των μονών και στις κοινοβιακές αδελφότητες, όπου τα πάντα είναι «κοινά», παρουσιάσθηκαν μοναχοί, οι οποίοι κατέχουν και χρησιμοποιούν προσωπικά δικό τους αυτοκίνητο!

Παρετήρησα ακόμη μοναχοί, φίλοι του τουρισμού στους Αγίους Τόπους, δεν τα «πάνε καλά» με το μοναχικό Τυπικό, με τις μακρές ιερές ακολουθίες, με την εργασία και επιθυμούν να ζουν ελεύθεροι. Και σαν δικαίωμά τους, άκουσα το επιχείρημα: «Ο κόσμος εκπολιτίσθηκε, εκσυγχρονίσθηκε, ζούμε στην εποχή της επιστήμης, πρέπει και ο μοναχισμός να συμπορεύεται με τα δεδομένα της εποχής. Οι πρακτικές του παλαιού καιρού είναι απηρχαιομένες και δεν έχουν καμμία αξία για τους σημερινούς καιρούς μας».

Όμως, αυτό το είδος της «αναγεννήσεως» είναι τελείως ξένο από την αυθεντική μοναχική ζωή.

Για την ανόρθωσι της σημερινής μοναχικής ζωής, δύο έργα θεωρώ ότι είναι πρωτίστως αναγκαία:

1. Να επανέλθουν και πάλι στην πρέπουσα τιμή οι άγιες μοναχικές υποσχέσεις, μεταξύ των οποίων η υπακοή είναι η πιο σημαντική. Ο μοναχός για να αγαπήση την ελυθερία, είναι υποχρεωμένος να την σέβεται. «Τι είναι ο μοναχός;» ερώτησε ένας πατήρ από το Γεροντικό και ο Γέροντας απήντησε: «Ο μοναχός είναι υπακοή». Το ένδυμα του μοναχού σημαίνει υπακοή (Αββάς Δωρόθεος), το διακόνημα του μοναχού είναι υπακοή. Στον ρουμανικό μοναχισμό το έργο έχει ποικίλη σημασία: δηλαδή κάθε έργο που κάνει ο μοναχός πρέπει να είναι και να λέγεται υπακοή.

Ο μοναχός πηγαίνει στην υπακοή σημαίνει κάνει υπακοή. Ο ανυπάκουος μοναχός είναι ένας παραλογισμός, διότι εναντιώνεται στην υπόσχεσί του. Η πτωχεία, η απλότης σε όλα, η αγιότητα της ζωής, η αναντίρρητη υπακοή αυτά είναι ιδιώματα της αγίας μοναχικής ζωής, τα οποία οι μοναχοί διδάχθηκαν από τον Ίδιο τον Ιησού Χριστό. Είναι μεγάλη τιμή για τον μοναχό να στολίζεται μ  αὐτά τα χαρίσματα.

2. Να αποκατασταθή η πνευματική καθηγουμενεία. Ο ηγούμενος της μονής είναι και ο πνευματικός πατήρ της αδελφότητος και όχι ένας «νοικοκύρης» που φροντίζει μόνο για τα υλικά πράγματα και τα τρόφιμα.

Στο Άγιο Όρος ο ηγούμενος της μονής είναι και ο Πνευματικός της Αδελφότητος στον οποίον εξομολογείται όλη η αδελφότης και ο οποίος παρακολουθεί από κοντά την ζωή κάθε μοναστού. Μ  αὐτό τον τρόπο παραμερίζονται και οι τυχόν δυσκολίες, οι οποίες εμφανίζονται συχνά στα μοναστήρια εξ αιτίας των αντιθέσεων μεταξύ του ηγουμένου της μονής και του Πνευματικού της αδελφότητος.

Οι θεολογικές γνώσεις μπορούν να συμβάλλουν σε κάτι σ  αὐτά τα θέματα;

Οι θεολογικές σπουδές δεν έχουν κάποια άμεση σχέσι με την μοναστηριακή ζωή, αλλά βοηθούν στην γενικώτερη προσφορά του μοναχού μέσα στην μονή. Στις θεολογικές σχολές και θεολογικές εκδόσεις μπορεί να καταρτισθή περισσότερο ο μοναχός επάνω στην έννοια της προσωπικής ελευθερίας στην οποία σήμερα ο κόσμος έχει πολύ υποταχθή. Ο άνθρωπος είναι πραγματικά ελεύθερος όχι τότε όταν «κάνει ο,τι θέλει», όπως συνήθως σήμερα πιστεύεται. Αυτή η αναρχική και ανεύθυνη ελευθερία είναι επιζήμια και στην ίδια την κοινωνία του λαού.

Ο άνθρωπος είναι πραγματικά ελεύθερος μόνον όταν ευρίσκεται σε σχέσι ζωντανής επικοινωνίας με τον Θεό. Παράλληλα η υπακοή προς τον Θεό, η εκπλήρωσις των εντολών Του δεν σημαίνει ένα περιορισμό της ελευθερίας του ανθρώπου, αλλά είναι η μοναδική οδός η οποία οδηγεί στην πραγματική ευτυχία, αφού η παρακοή στον Θεό είναι η πηγή των συμφορών και σ  αὐτό τον κόσμο και στον αιώνιο.

***

Μετάφρασις από μοναχό Δαμασκηνό Γρηγοριάτη.

Το κείμενο προέρχεται από τα αρχεία του πατρός Δαμασκηνού Γρηγοριάτου, τον οποίον και ευχαριστούμε θερμά για την παραχώρηση των αρχείων, όπως επίσης ευχαριστούμε και τον γέροντα της Μονής Οσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη για την ευλογία και την άδεια δημοσίευσης.